حکایت اول: «عیب‏جویی»
از شیخ اجل سعدی در گلستان حکایت است:

یکی از بزرگان از پارسایی پرسید: «نظر تو در مورد فلان عابد چیست که مردم درباره او سخن‏ها می‏گویند و در غیاب او، از او عیب‏جویی می‏کنند؟» پارسا گفت: «در ظاهر او عیبی نمی‏بینم و در مورد باطنش نیز آگاهی ندارم».

این حکایت سعدی، در مقام نکوهش عیب‏جویی است. عیب‏جویی صفتی ناپسند و زشت است که در آموزه‏های دینی، آدمی را از آن بر حذرداشته‏اند. عیب‏جویی آن‏گاه زشتی بیشتری می‏یابد که تمام عیب‏هایی را که شخص عیب‏جو از دیگران برمی‏شمارد، در او نیز نهفته باشد. علی علیه‏السلام در روایتی می‏فرماید:

بزرگ‏ترین عیب، آن است که به عیب دیگران مشغول شوی، در حالی که همان عیب در تو وجود دارد.

بیهقی نیز گفته است:

می‏بینم که هر آدمی‏زادی عیب دیگری را می‏بیند و از عیبی که خود بدان گرفتار است، نابینا می‏ماند و می‏بینم که هر مردی، عیب‏هایش بر وی پوشیده است و عیبی که برادرش راست، بر وی آشکار می‏گردد.

در واقع، انسان عاقل و پارسا، همواره در حال تهذیب‏نفس خویش است و فرصت پرداختن به عیب‏های مردم را ندارد؛ زیرا این خصلت ناپسند را دور از انسانیت و خیرخواهی می‏داند. تا مطمئن نشده است که خود در نهادش عیبی ندارد، عیب دیگران را نمی‏جوید و البته رسیدن به چنین مرتبه و اطمینانی بر همگان آسان نیست.

عیسی مسیح علیه‏السلام می‏گوید:

از کسی ایراد نگیرید تا از شما هم ایراد نگیرند. چون هرطور که با دیگران رفتار کنید، آنها هم همان‏گونه با شما رفتار خواهند کرد. چرا پر کاهی که در چشم دوستت هست، می‏بینی، ولی تیر چوبی که در چشم خودت هست، نمی‏بینی؟

دلیل دیگری که موجب می‏شود انسان‏های پرهیزکار و دوراندیش به‏دنبال عیب دیگران نباشند، اصل ناآگاهی آدمی از باطن انسان‏هاست. یعنی آنها بر این باورند که ای بسا همانی که تصمیم به عیب‏جویی از او دارند، در حقیقت، از ایشان برتر و نزد خداوند آبرومندتر باشد. حضرت علی علیه‏السلام دراین‏باره، سخنی دل‏نشین دارد. ایشان می‏فرماید:

ای بنده خدا، در عیب‏جویی و بدگویی، از هیچ کس عجله مکن؛ زیرا چه بسا او از آمرزیده‏شدگان باشد. بر نفس خود نیز از گناه، به‏خاطر کوچکی آن ایمن و آسوده مباش که شاید بر اثر آن معذب و گرفتار باشی و هر که از شما عیب و بدی غیر خود را می‏داند، باید که از عیب‏جویی بپرهیزد؛ زیرا او خوب می‏داند که خود نیز به چه عیب‏هایی گرفتار است.

مولانا دراین‏باره سروده است:

ای خُنک جانی که عیب خویش دید  هر که عیبی گفت آن بر خود خرید 
عیب کردن خویش را داروی اوست  چون شکسته گشت جای «اِرْحَموا»ست 

گر همان عیبت نبود، ایمن مباشبو که آن عیب از تو گردد نیز فاش

 منبع :http://www.hawzah.net/HAWZAH/Magazines/MagArt.aspx?id=35517